W ciągu życia spotykamy wielu nauczycieli. Oceniamy ich bardzo różnie, w zależności od tego, jaki wpływ wywarli oni na nasze życie, losy edukacyjne, naszą samoocenę czy poczucie własnej wartości. Może zmotywowali nas do działania, do coraz większych wysiłków na rzecz własnego rozwoju, a może wręcz przeciwnie – zniechęcili do nauki określonego przedmiotu, bądź wobec edukacji generalnie, podcinali nam skrzydła nie wierząc, że stać nas na sukces.
Wydaje się jednak, że wiele działań, które podejmowali nasi nauczyciele było zgodnych z ich wewnętrznymi przekonaniami o wychowawczym czy dydaktycznym znaczeniu działań nauczyciela dla rozwoju dziecka. Mimo tego warto jednak postawić pytanie czy ich skutki rzeczywiście zawsze były pozytywne? To już jest jednak zupełnie inna kwestia. Rolą nauczyciela jest wspieranie człowieka w rozwoju, a L.S. Wygotski pisał o budowaniu „rusztowania”, które wzmacnia, podpiera, pomaga funkcjonować w świecie. Dla wznoszenia „rusztowania”, dla wzmocnienia człowieka w rozwoju w różnych fazach jego życia, konieczne są mocne filary, podpory. W mojej, subiektywnej ocenie należą do nich:
- RELACJE
- WIARA W CZŁOWIEKA i okazywane mu WSPARCIE
- WIZJA
- WOLNOŚĆ
Na RELACJE wpływ mają nasze codzienne kontakty, to w jaki sposób traktujemy drugiego człowieka, jak komunikujemy się z innymi (znajomymi i obcymi), w jaki sposób okazujemy sobie nawzajem wsparcie, jakie emocje temu towarzyszą itp. Zastanówmy się, czy relacje w jakich funkcjonujemy, dają nam poczucie bezpieczeństwa, odwagę do działania, pomoc, gdy jest ona potrzebna, czy jest w nich miejsce na dialog, dyskusję czy kontestację?
Jakość budowanych relacji ma kluczowe znaczenie dla budowania samooceny człowieka. Pytanie do nauczyciela – czy WIERZY w ucznia, w jego możliwości – czy raczej koncentruje się na wyszukiwaniu i akcentowaniu jego braków, trudności? Czy okazuje mu WSPARCIE w rozwijaniu zdolności, posiadanego potencjału, czy raczej tylko wtedy, gdy dostrzega trudności, które wymagają interwencji. Jaką miarę przykładamy do dziecka? Czy dostrzegamy, że każde z dzieci ma inny potencjał, inne możliwości i może rozwijać się w zupełnie różnych kierunkach? Czy stereotypowo ciągniemy wszystkich w jednym, ogólnie przyjętym czy pożądanym kierunku?
Wiara w człowieka i jakość budowanych relacji ma źródło w WIZJI własnej pracy wykreowanej przez nauczyciela oraz w potencjalnych kierunkach rozwoju dzieci. Nauczyciel jako człowiek wykształcony powinien mieć wizję edukacji, własnej pracy, ale także kierunków, w jakich może wspierać rozwój dziecka i jego potencjał, po dokonaniu starannego rozpoznania możliwości dzieci.
Kluczowym filarem edukacji „rozwijającej” jest WOLNOŚĆ i to wolność przynajmniej w dwóch obszarach: wolność nauczyciela i wolność dziecka. Nauczyciel jako człowiek decyzyjny w prowadzonych działaniach dydaktyczno-wychowawczych musi nieć poczucie sprawstwa w swojej pracy, poczucie wolności dotyczące doboru metod pracy, środków dydaktycznych adekwatnych do możliwości i potrzeb dzieci. Jednak warto podkreślić, że pewien obszar wolności konieczny jest także w przypadku uczących się, by mieli oni prawo dokonywania wyborów (np. zadań, aktywności, stopnia i sposobu udziału w akcji, projektach itd.). Rozwijanie skrzydeł możliwe jest tylko wtedy, gdy mamy wolną przestrzeń, poczucie wolności i decyzyjności i dotyczy to zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Z wolności trzeba jednak korzystać racjonalnie i odpowiedzialnie, a człowiek nauczy się tego tylko poprzez stopniowe jej praktykowanie. Im młodsze dziecko, tym obszar wolności mniejszy (na miarę możliwości), ale nawet w pozornie błahych sprawach dziecko uczy się dokonywania wyborów i ponoszenia za nie konsekwencji (np. wybór zadania, techniki, udziału (bądź nie) w konkursie przedszkolnym czy szkolnym itd.).
Nauczycielu nie hamuj! Nie bądź „hamulcowym” rozwoju dziecka, nie bądź też źródłem ograniczających komunikatów, typu: Uważaj!, Nie wolno!, Daj ja to zrobię lepiej itp.
Rozwijaj! Staraj się wspierać, okazywać gotowość pomocy, inspiruj. Bądź nadzieją na pozytywną zmianę w życiu dzieci, dawaj przykład własnej oryginalności, kreatywności i zaangażowania. Uwierz w dziecko i jego potrzebę rozwoju, uczenia się, poznawania, odkrywania, pytania. Twórz mu okazje, pokazuj możliwości, zwiększaj szanse! Powodzenia.