Kiedy badam potrzeby szkoleniowe wśród zespołów, z którymi pracuję, bardzo często słyszę o potrzebie rozwoju takich kompetencji jak: komunikacja, współpraca i asertywność. Dlatego w ostatnim czasie jako trener, mierzę się z tymi zagadnieniami stosunkowo często, a rozmowy, które prowadzę, pokazują mi, jak dużym wyzwaniem bywa bycie asertywnym, zwłaszcza w środowisku pracy.
Zacznijmy zatem od tego czym owa asertywność jest, a czym na pewno nie. W najbardziej popularnym ujęciu asertywność definiowana jest jako umiejętność mówienia „NIE!” – To nie jest jednak prawdą!
W ujęciu psychologicznym asertywność oznacza umiejętność wyrażania swoich myśli, uczuć i poglądów, z zachowaniem granic własnych i innych ludzi.
Asertywność to „złożony fenomen natury psychologicznej, obejmującej cztery wymiary: sytuacje, postawy, zachowania, przeszkody. Jego empirycznym wskaźnikiem jest styl zachowania, który polega na utrwalaniu bezpiecznych, równorzędnych, opartych na szacunku relacji między ludźmi” (D. Lalak, Asertywność [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 1, red. T. Pilch, Warszawa 2003, Wyd. Akademickie Żak, s. 195).
To nie jest umiejętność, z którą przychodzimy na świat, ale którą nabywamy w toku naszego życia.
Szukając najprostszej definicji tego pojęcia, można wskazać, że asertywność to komunikacja, w której odnajdujemy balans między postawą agresywną a uległą, czyli balans pomiędzy wyznaczaniem własnych granic i zachowaniem szacunku dla granic innych osób (por.: https://lepszymanager.pl/asertywnosc-techniki-cwiczenia/). Zachowania asertywne stanowią zdrową równowagę miedzy zachowaniami agresywnymi czy uległymi, nie są też tożsame z zachowaniami agresywno-uległymi, co pokazuje poniższa tabela.
Podsumowując – „Asertywność to spokojna pewność siebie, pozwalająca na ochronę własnych granic i szacunek dla granic innych ludzi. Nie jest ani uległością, ani agresją. Pozwala na akceptację siebie i akceptację innych ludzi, daje każdemu prawo bycia sobą” (por. A. Wróbel, Asertywność na co dzień, czyli jak żyć w zgodzie ze sobą i innymi, Warszawa 2022, Wyd. Samo Sedno).
Jak wzmacniać/ rozwijać swoją asertywność?
- ceń siebie,
- mów o swoich potrzebach,
- bądź przygotowany na opór,
- uruchamiaj empatię,
- ćwicz asertywność w codziennych sytuacjach
- egzekwuj umowy, ustalenia,
- przestań ciągle przepraszać,
- dbaj o komfort innych, ale nie za wszelką cenę,
- częściej mów „nie”
- podejmuj proste decyzje itd.
Wybrane techniki budowania asertywnej komunikacji:
- Tryb orzekający zamiast przypuszczającego. Zamiast mówić: chciałbym, mógłbym – lepiej mówić: Chcę, mogę…
- Używaj 1 osoby liczby pojedynczej – nie mieszaj w to innych. Zamiast – Razem z innymi doszliśmy do wniosku…., powiedz lepiej – Uważam, że będzie lepiej…
- Technika zdartej płyty – ustal swoje zdanie lub granice, których chcesz bronić, a następnie powtarzaj to „do znudzenia”. Co to znaczy? Nawet kilka razy powtórz to czego oczekujesz, możesz zmienić szyk, dobór słów, ale dbaj, by przekaz był ten sam i jednoznaczny.
- Technika SŁOŃ – to ćwiczenie wymaga wyobraźni. Wyobraź sobie, że podczas gorącej dyskusji jesteś niczym łagodny, majestatyczny słoń. Mów powoli, spokojnie, rzeczowo dopytuj o rzeczy, których nie rozumiesz i nie boisz się delikatnie komuś odmówić.
- Chcę wyrazić ODMIENNE ZDANIE – możesz powiedzieć:
- Szanuję Twój punkt widzenia, jednak ja to widzę inaczej…
- Mam inne zdanie w tej kwestii…
- W moim odczuciu ….
- ODMAWIANIE – krótko, stanowczo, bez zbędnego tłumaczenia, np.:
- W tej sprawie nie potrafię Ci pomóc…
- Przykro mi, ale obecnie mam zbyt dużo obowiązków. Nie zdołam Ci pomóc….
- Nie mogę pożyczyć Ci pieniędzy, mam w tym miesiącu zbyt dużo wydatków…
- Technika FUO
F – fakt
U – ustosunkowanie
O – oczekiwanie
Ta technika sprawdza się w sytuacji potencjalnie konfliktowej
Wzór wypowiedzi:
- Najpierw określamy fakt, czyli opisujemy sytuację lub zachowanie, które zaistniały;
- Następnie ustosunkowujemy się do niej – wyrażamy swoje emocje lub opinie;
- Na koniec wyrażamy swoje oczekiwanie – dbając w ten sposób o swoje dobro i własne granice.
Przykład 1:
„Kiedy spóźniasz się na spotkania (przedstawienie faktu), czuję się nieszanowany (twoje ustosunkowanie się do sytuacji), mam nadzieję, że na następne spotkanie przyjdziesz na czas (twoje oczekiwania)”.
Lista asertywnych praw:
- Masz prawo do odczuwania i wyrażania własnych myśli, zachowań i emocji – i ponoszenia za nie odpowiedzialności.
- Masz prawo powiedzieć „nie”
- Masz prawo zmienić zdanie.
- Masz prawo ocenić, czy jesteś odpowiedzialny za znalezienie rozwiązania problemów innych ludzi.
- Masz prawo nie zgodzić się z czyjąś opinią.
- Masz prawo popełniać błędy i ponosić za nie odpowiedzialność.
- Masz prawo powiedzieć „nie wiem”, „nie rozumiem”, „mnie to nie obchodzi”.
- Masz prawo być nielogicznym w podejmowaniu decyzji (por. Asertywność – skuteczne techniki na asertywność (pokonajlek.pl).
Podsumowanie
Osoba asertywna kieruje się w życiu dewizą: „Twoje prawa i potrzeby są równie ważne jak moje. Jeśli dochodzi między nami do konfliktu – poznajmy swoje punkty widzenia, uszanujmy je tak samo jak ich możliwą odmienność. Poszukajmy najlepszego dla nas obojga rozwiązania, być może czegoś ważnego się przy tym nauczymy. Jak uda nam się je znaleźć, to świetnie. Jeśli nie, to trudno, przynajmniej będziemy wiedzieć, że próbowaliśmy najlepiej jak umieliśmy i postąpimy każdy w zgodzie z sobą” (por. https://praktykapsychologiczna.net/asertywnosc-lepsza-jakosc-zycia).