Słownik języka polskiego podaje, że odpowiedzialność to: 1) „obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje lub czyjeś czyny” oraz 2) „przejęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś”.

Odpowiedzialność to pojęcie złożone, które sytuuje nas wobec pewnych powinności, obowiązków, poczucia konieczności działania, podejmowania określonych zachowań, a czasem powstrzymywania się przed pewnymi działaniami, krokami.

Będąc dorosłym odpowiadamy za siebie, swoje zachowania, za swoje dzieci, za powierzone nam obowiązki, za swoje czyny czy słowa. Odczuwana odpowiedzialność silnie sprzężona jest z wewnętrznym poczuciem tego co ważne, słuszne, z systemem wartości, którymi kierujemy się w życiu.

Roman Ingarden pisał o 4 sytuacjach odpowiedzialności człowieka:

1. Ktoś ponosi odpowiedzialność za coś, albo mówiąc inaczej jest za coś odpowiedzialny;
2. Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś;
3. Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności;
4. Ktoś działa odpowiedzialnie (R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 2003, wyd. Literackie, s. 73 i nast.)

Ad.1. W pierwszej z powyższych sytuacji jesteśmy na co dzień dość często. Ponoszenie odpowiedzialności jest stanem, w jakim znajdujemy się automatycznie wykonując różne zadania (prywatne i zawodowe), pełniąc role, na jakie się zdecydowaliśmy, lub jakie nam przypisano np. w miejscu pracy. Jak wskazuje R. Ingarden „stajemy się odpowiedzialni za czyn, skorośmy się go podjęli i dokonali, ale i nadal pozostajemy za niego odpowiedzialni, czy tego chcemy, czy nie” (s. 76). Co dokładnie oznacza zwrot – „ktoś ponosi za coś odpowiedzialność”? Tym „kimś” według R. Ingardena jest sprawca, człowiek, który w momencie działania jest jego świadom i posiada zdolności niezbędne do opanowania sytuacji. A zatem jest on odpowiedzialny za określone zachowania, które  podejmuje, ale też za skutki, które to zachowanie wywołuje.

Ad. 2. Zwykle osoba podejmuje odpowiedzialność za swój czyn i jego wynik. Uznaje swoją rolę, swój wpływ, czasem swoją winę i przyjmuje za oczywiste uzasadnione oczekiwanie np. rekompensaty dla strony, dla osoby, wobec której postąpił niewłaściwe, którą dotknęły konsekwencje jego działań. Podejmuje zatem decyzje, kroki, które mają naprawić skutki, zadośćuczynić. Sytuacja podejmowania za coś odpowiedzialności ściśle wiąże się z sytuacją bycia za coś odpowiedzialnym. Bowiem, jak analizuje R. Ingarden, „jeśli ktoś jest odpowiedzialny za czyn, wtedy ciąży na nim obowiązek wzięcia za to odpowiedzialności” (s. 94) To wcale nie jest łatwe, wymaga jasnego określenia pola odpowiedzialności, jasnego określenia systemu wartości, którymi człowiek kieruje się w swoim życiu. Potrzebna jest świadomość, że prawda, uczciwość, moralność, solidność itd., są ważnymi elementami jego życia i drogowskazami układania relacji społecznych, w rozmaitych konfiguracjach.

Ad. 3. Niestety nie zawsze jednostka podejmuje działania wynikające z jej gotowości do ponoszenia za siebie i swoje decyzje odpowiedzialności. Nie każdy troszczy się o to,  by być odpowiedzialnym za swoje działania. Wówczas rodzi się konieczność pociągnięcia o odpowiedzialności, obnażenia negatywnych skutków pewnych zachowań i obligowanie do poniesienia konsekwencji (s. 94 i nast.).

Ad. 4. O dojrzałości człowieka świadczy jego odpowiedzialność w działaniu, bycie odpowiedzialnym, co stanowi niejako jego cechę. Taka postawa stanowi coraz większe wyzwanie we współczesnym, coraz bardziej złożonym świecie, negującym wiele wartości i relatywizującym je zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Niestety, nie zawsze normą jest kierowanie się w życiu moralnością, uczciwością wobec innych i siebie, gotowością do podejmowania zachowań społecznie pożądanych, które stanowią atrybuty człowieka odpowiedzialnego.

Odpowiedzialność nie jest w całej swej złożoności cechą wrodzoną, a raczej stanowi splot cech osobowości, wzorów osobowych, które modelują nasze postawy przez całe życie, a także wpływów wychowawczo-edukacyjnych. Rozwijamy się w tym zakresie  chyba przez całe życie, ale podstawy tworzymy we wczesnym dzieciństwie. Już jako dzieci uczymy się odpowiedzialności – za swoje rzeczy, zabawki, później zwierzątko, z wiekiem za siebie, swoje czyny, poglądy, w końcu za innych, np. własne dzieci. Potrzebne jest tworzenie dzieciom przestrzeni do doświadczania własnej odpowiedzialności, do ponoszenia konsekwencji własnych działań. Te ważne doświadczenia zapisują się w nas w postaci śladów, z których czerpiemy przez całe życie.

Podsumowując – o byciu odpowiedzialnym człowiekiem świadczy fakt, że jest on odpowiedzialny za coś, za kogoś i tę odpowiedzialność podejmuje, nie oczekując, że zostanie do niej pociągnięty. Odwagi, moralnego kręgosłupa, szacunku dla norm i wartości społecznych wszystkim nam życzę!!!